Pomnik Bitwy pod Olszynką Grochowską

Pomnik Bitwy pod Olszynką Grochowskiej stoczonej podczas powstania listopadowego w tym miejscu 25 lutego 1831 roku. Znajduje się u zbiegu ulic Szerokiej i Traczy w Warszawie.

Po upadku powstania listopadowego i w latach późniejszych władze rosyjskie nie zezwalały na jakiekolwiek upamiętnianie miejsca bitwy. Las olchowy niemy świadek wydarzeń który mocno ucierpiał w trakcie bitwy i został wycięty. Do lat międzywojennych szczęśliwie dotrwała tylko jedna olcha, na której wisiała tabliczka z napisem o treści: „Jestem jedyną wnuczką bohaterów z 1831 r. Mam w sobie krew praojców, którzy tu padli. Ludzie nie rańcie mnie! Dajcie żyć jeszcze radością, że Polska wolna!”

12 lipca 1916 roku Towarzystwo Przyjaciół Grochowa postawiło na jednej z wydm drewniany krzyż upamiętniający bohaterów najkrwawszej bitwy powstania listopadowe. Został on poświęcony 13.07.1916 w obecności 100 tyś rodaków. Zrodził się wówczas również pomysł wystawienie ogromnego kopca na Polach Grochowskich. Zdzisław Jasiński zaprojektował obiekt z panteonem zawierającym szczątki bohaterów u dołu nasypu, zaś u góry (gdzie prowadziło wejście ślimakowe) kolejną świątynię. W setną rocznicę zmagań krzyż wymieniono na metalowy i zdecydowano, iż w tym miejscu powstanie pomnik - mauzoleum. Poświęcono i wmurowano akt erekcyjny budowy z podpisami marszałka Józefa Piłsudskiego, prezydenta RP Ignacego Mościckiego i kardynała Aleksandra Kakowskiego. Oba te projekty do dnia dzisiejszego nie zostały zrealizowane.

W 1936 roku trakcie prowadzenia robót melioracyjnych znaleziono broń, resztki umundurowania, oraz kości poległych w walce żołnierzy i koni. Ludzkie szczątki złożono do krypty wybudowanej przy metalowym krzyżu. Na krypcie znajduje się tablica wmurowano z okazji 105. rocznicy bitwy, ze słowami nawiązującymi do pomnika bohaterów bitwy pod Termopilami:

„Przechodniu powiedz współbraciom,
Że walczyliśmy mężnie i umierali bez trwogi
Ale z troską w sercu o losy Polski,
O losy przyszłych pokoleń, o Wasze losy”

Kolejna tablica znajdująca się na pomniku zawiera napis: „Krwawy posiew na polach Grochowa, przeradzający się w potężny prąd siły odrodzeńczej Narodu w naszym pokoleniu wyda plon niepodległości Ojczyzny. Ku czci poległych w 1831 Bohaterskich Obrońców Ojczyzny Zrzeszenie Własności Nieruchomości Koła Grochów 1937.”

Wzdłuż ulicy Traczy, prowadzącej z Kawęczyna do powstańczej w od 1999 roku powstaje Aleja Chwały w postaci głazów z tablicami pamiątkowymi. Dotychczas odsłonięto ponad 30 tablic poświęconych pamięci.